وب سرويس نرم افزارى است كه دسترسى به اطلاعات و نيز سيستمهاى پردازش اطلاعات را بصورت توزيع يافته فارغ از سكوهاى مختلف سخت افزارى و نرم افزارى با استفاده از پروتكلهاى استاندارد تبادل اطلاعات اينترنتى فراهم مى آورد. به بيان ساده وب سرويس مولفه اى از يك كاربرد قابل دسترس توسط پروتكلهاى ارتباطى استاندارد مى باشد .

( پروتكل اصلى ارتباطى مورد استفاده SOAP است كه اكثرا" استاندارد XML بوده كه با پروتكل انتقالى HTTP منتقل ميگردد ) .

 
 
يك وب سرويس كه بر روى يك سرويسگر در حال اجرا مى باشد ، ميتواند در خواست يك كامپيوتر راه دور را دريافت كرده و بعد از پردازشهاى لازم اطلاعات مورد نياز كامپيوتر درخواست كننده را برايش ارسال نمايد . براى مثال با استفاده از يك برنامه كاربردى ميتوان آخرين اطلاعات و اخبار را از يك وب سرويس ارائه اطلاعات و اخبار دريافت نمود .

زمينه استفاده از وب سرويس بقدرى گسترده و متنوع است كه ميتواند محدوده اى از محاسبه دو عدد ساده تا تمام محاسبات مالى و اعتبارى يك شركت بزرگ و يا محاسبات پيچيده موشكهاى فضايى را در بر بگيرد .

وب سرويسها مولفه هاى اساسى ساختن پردازشهاى توزيع يافته بر روى اينترنت مى باشند و كاربردها ميتوانند با استفاده از وب سرويسها فارغ از اينكه كجايند و چگونه اند ساخته شوند.
 

وجود مراحل زير براى عملياتى شدن يك وب سرويس ضرورى مى باشد :

١ - تعريف وب سرويس توسط ايجاد و مشخص نمودن واسط هاى كاربرى و روشهاى درخواست آن .
٢- انتشار وب سرويس بر روى يك يا چند انباره جستجوى اينترنتى يا اينترانتى.
٣- محل وب سرويس بايد براى درخواست كننده سرويس مشخص گردد. (توسط جستجو)
٤- وب سرويس بايد براى درخواست كننده مجاز قابل دسترسى باشد.
٥- وب سرويس بايد امكان حذف از انباره جستجو را وقتى ديگر نيازى به آن نيست را داشته باشد .

همانگونه كه در شكل ٢ ديده ميشود در معمارى پياده سازى وب سرويس احتياج به سه عمل اساسى انتشار ، يافتن و تخصيص ميباشد.

بدين ترتيب كه فراهم آورنده سرويس سرويس را به واسط سرويس ارائه ميدهد ( عمل انتشار) و درخواست كننده سرويس با استفاده از واسط سرويس ، سرويس مورد نظر خود را يافته (عمل يافتن ) و به آن دسترسى پيدا ميكند (عمل تخصيص) .

 
Publish, find, and bind
 
قبل از اينكه به توضيح دقيق تر چگونگى عملكرد وب سرويس بپردازيم بهتر است نگاهى اجمالى به تعاريف SOAP ، WSDL و UDDI داشته باشيم .

( SOAP ( Simple Object Access Protocol

SOAP پروتكل ارتباطى وب سرويس براساس XML ميباشد. يكى از ويژگيهاى SOAP نحوه تشريح نمايش داده هاى كاربردها در قالب XML و نحوه انجام فراخوانى روالهاى راه دور (RPC) ميباشد . بدين صورت كه يك پيام SOAP (شامل فراخوانى يك تابع و ارسال پارامترها به آن تابع) از سمت كاربر ارسال ميگردد و سرويسگر در پاسخ به اين پيام با اجراى آن تابع نتيجه بدست آمده را در قالب يك پيام SOAP ديگر باز مى گرداند.

از ديگر ويژگيهاى برجسته SOAP استفاده از پروتكل HTTP ميباشد. البته برخى از پياده سازيهاى SOAP از ديگر پروتكلهاى ارتباطى نيز ميتوانند استفاده نمايند ولى تقريبا" تمام وب سرويسها از پروتكل فراگير HTTP استفاده مى نمايند. ( لازم به ذكر است كه امروزه پروتكل HTTP پروتكل اصلى وب بوده و ساختارهاى امنيتى ، بازرسى و تقسيم بار كارى بطور گسترده اى آن را پشتيبانى ميكنند) .
 

( WSDL ( Web Services Description Language

مستند WSDL متنى است در قالب XML حاوى اطلاعاتى بيانگر اينكه وب سرويس به چه اطلاعاتى احتياج داشته و چه اطلاعاتى را باز ميگرداند .

مستند WSDL شامل اطلاعات مكان و نحوه استفاده از وب سرويس از قبيل پارامترهاى ورودى و خروجى هر وب سرويس ميباشد . كاربر احتياجى به دانستن ساختار و دستورات WSDL نخواهد داشت چرا كه اكثر نرم افزارهاى طراحى وب سرويس بصورت خودكار مستند WSDL لازم را نيز توليد مى نمايند .

( UDDI ( Universal Description Discovery and Integration

UDDI پايگاهى جهت جستجوى وب سرويسها ميباشد. استاندارد UDDI پايگاهى جهت متمركز نمودن اطلاعات وب سرويسها فراهم مى آورد .

پرس و جو از اين پايگاه با استفاده از پروتكل SOAP انجام مى پذيرد. اطلاعات درون پايگاه UDDI به سه دسته صفحات سفيد (كه شامل اطلاعات شركتها و توضيحات متنى درباره آنها مى باشند) ، صفحات زرد ( شامل اطلاعات توانايى هاى فنى شركتها در گروه بندى هاى مختلف ميباشند ) و صفحات سبز (كه شامل اطلاعات فنى و تكنيكى در مورد وب سرويسها ميباشند) تقسيم ميگردند . (شكل ٣)
 
 
  همانگونه كه در شكل ٤ ملاحظه ميشود ، درخواست كننده و فراهم آورنده وب سرويس هر دو بايد توانايى توليد و همچنين ترجمه پيامهاى SOAP و نيز توانايى برقرارى ارتباط از طريق شبكه را داشته باشند . معمولا" سرويسگر SOAP كه بر روى سرويسگر وب اجرا ميگردد اين وظايف را انجام ميدهد.
 

برقرارى اين ارتباط به چهار مرحله زير تقسيم ميشود :

١ – درخواست كننده يك وب سرويس ابتدا يك پيام SOAP مبنى بر درخواست آن از ارائه دهنده وب سرويس مورد نظر توليد مينمايد. ارائه دهنده خدمات SOAP (براى مثال يك اجراكننده سمت كاربر SOAP ) با استفاده از اين پيام SOAP در كنار آدرس شبكه ارائه دهنده سرويس با برقرارى ارتباط با پروتكل سطح شبكه (مثل HTTP) اقدام به ارسال پيام بر روى شبكه ميكند.

٢- اين پيام بر روى شبكه ( اينترنت يا اينترانت ) به ارائه دهنده خدمات SOAP سمت ارائه دهنده سرويس (براى مثال يك سرويسگر SOAP) انتقال ميابد. سرويسگر SOAP بعد از تبديل پيام آن را به سرويسگر وب ارسال ميكند. (سرويسگر SOAP توانايى تبديل پيامهاى XML به اشياء قابل استفاده تحت يك زبان خاص براى استفاده يك برنامه كاربردى را دارا مى باشد ).

٣- سرويسگر وب با پردازش درخواستى كه توسط پيام مطرح گرديده ، پاسخ را توليد ميكند . قطعا" پاسخ براى انتقال بايد به يك پيام SOAP تبديل شود كه اين عمل نيز توسط اجرا كننده سمت سرويسگر SOAP انجام شده و در نهايت پيام SOAP توليدى بر روى شبكه براى درخواست كننده ارسال ميگردد.

٤- بعد از دريافت پيام SOAP توسط گره درخواست كننده سرويس در شبكه ، پيام SOAP رسيده به اشياء قابل استفاده توسط زبان برنامه نويسى مبداء تبديل ميگردد و نهايتا" نتيجه توسط برنامه كاربردى استفاده كننده از وب سرويس نمايش داده ميشود.

چگونگى روند عملياتى وب سرويس
١- ارائه دهنده وب سرويس بعد از توليد يك وب سرويس ، آنرا جهت بوجود آوردن امكان جستجو و يافتن آن توسط كاربران در پايگاه اطلاعاتى UDDI ثبت ميكند.

٢- درخواست كننده وب سرويس پايگاه اطلاعاتى UDDI را جهت يافتن وب سرويس مورد علاقه خويش جستجو ميكند.

٣- بعد از پيدا شدن وب سرويس در UDDI محل مستند WSDL مربوط به وب سرويس درخواستى مشخص ميگردد ( مستند WSDL شامل جزئيات فراخوانى وب سرويس شامل اطلاعاتى از قبيل پارامترها و پروتكل ارتباطى وب سرويس مى باشد ) .

٤- با استفاده از اطلاعات بدست آمده از مستند WSDL كاربر ميتواند با نوشتن يك برنامه ساده و با استفاده از پروتكل SOAP از وب سرويس استفاده نمايد .
 
Figure 15 Web Services RPC Example
  همانگونه كه ديديم وب سرويسها تمام محدوديتها و مرزهاى سكوهاى مختلف نرم افزارى را پشت سرگذاشته اند و راه حلى استاندارد و جامع براى ارتباطات راه دور و توزيع يافته ارائه نموده اند.

خوشبختانه ابزار و امكانات زيادى براى برنامه نويسان در محيط هاى مختلف جهت طراحى و پياده سازى وب سرويسها وجود دارد كه از آن جمله ميتوان به Open Net(Sun) ، .NET(Microsoft) ، Web Services(IBM) و E-services(HP) اشاره نمود.

امروزه وب سرويس با توجه به توانايى هايش تبديل به يك روش استاندارد يكپارچه سازى تجارت الكترونيك گرديده است و استفاده از آن بعنوان يك مدل جديد معمارى نرم افزار اجتناب ناپذير گرديده است. بررسيهاى بعمل آمده توسط موسساتى نظير گروه گارتنر نشان ميدهد كه حدود ٥٢% از شركتهاى آمريكايى تا پايان سال ٢٠٠٣ از فناورى وب سرويس استفاده خواهند نمود و اين روند در سال ٢٠٠٤ به اوج خود خواهد رسيد .
 
در ادامه براى روشنتر شدن نحوه پياده سازى وب سرويسها نگاهى سريع به نحوه توليد و استفاده يك وب سرويس بصورت بسيار ساده با استفاده از فناورى .NET مينمائيم .يك وب سرويس(در فناورى .NET) يك فايل ASP.NET است كه يك شى با يك مجموعه از روالها را كه از طريق اينترنت قابل دسترسى هستند را تعريف ميكند . با اين امكان شما ميتوانيد يك وب سرويس با يك مجموعه از اشياء قابل دسترس توسط هر برنامه كاربردى بر اساس XML را ايجاد نمائيد .

نویسنده: مهندس خشايار نيك نفس : k_niknafs@tartansys.net